واگویه هفتم

واگویه‌ی هفتم از مجموعه‌نشست‌های خانه‌ی فرهنگ‌وهنر گویه با عنوان «در پرده‌ی خیال، نگاهی به روایت‌ تصویری در پرده‌نگاره‌ها» روز سه‌شنبه دهم مرداد ماه با حضور مهدی طالعی‌نیا، پرده‌نگار و پژوهشگر پرده‌نگاری، محمد محمدی، پژوهشگر تاریخ نقاشی ایران و دکترای تاریخ هنر اسلامی، و بصیر حسین‌بُر، دبیر نشست و نمایشگاه‌گردان، برگزار شد. در آغاز این نشست بصیر حسین‌بر در سخنانی ضمن اشاره به ماهیّت پرده‌نگاری و جایگاه آن در تاریخ هنرهای عامّه به معرفی سخنرانان پرداخت.

مهدی طالعی‌نیا سخنان خود را با یادکردی از پیشینه‌ی کهن پرده‌نگاری در ایران و شکل‌گیری احتمالی آن در گذر تاریخ، به همانندی هنرهایی مانند سنگ‌نگاره‌ها و دیوارنگاره‌ها با پرده‌نگاره‌ها چه از نظر ترکیب‌بندی و چه از نظر درون‌مایه اشاره داشت. ویژگی مهم این‌ها ترکیب‌بندی مثلث‌شکلی که از بیزانس و رنسانس وام‌گرفته شده و شخصیت‌ها متناسب با سلسله‌مراتب و جایگاه در ترکیب‌بندی قرار می‌گرفت. هر یک از پرده‌های دینی(عاشورایی) یا شاهنامه‌ای (رستم و سهراب) دارای شخصیت‌های مشخص و با ویژگی‌هایِ تصویری دقیقی دارند که نقاشان حرفه‌ای قهوه‌خانه‌ای با آن‌ها آشنا بودند. بنا به نظر ایشان پرده‌های عاشورایی بر پرده‌های شاهنامه‌ای مقدم و پیشین بودند و نقاشان با ایرانی‌مآب‌سازی پرده‌های عاشورایی، پرده‌های شاهنامه‌ای را خلق کردند. 

محمد محمدی بحث خود درباره‌ی پیشینه‌ی کهن روایت‌های تصویری با اشاره به موارد همانندِ آن آغاز کرد: تومارنگاره‌ها، دیوارنگاره‌ها، لوح‌نگاره‌ها و بافتینه‌نگاره‌ها. در هنر ایران، کهن‌ترین نمونه‌هایی که در آن روایت تصویری‌ای مشابه با پرده‌نگاره‌ها در سغد باستان و تورفان یافته شده است. در سغد در شهرهایِ پنجِکنت و وَرخشَه روایت‌های تصویریِ پیوسته‌ای در قالب دیوارنگاره‌ وجود دارد که باریس مارشاک و فرانتز گُرنه بر آن اند بر اساس تومارنگاره‌هایی کار شده‌اند. با توجه به ویژگی چرخش جهت خوانش صحنه‌ها در دیوارنگاره‌های سغدی و بعدها در سفال‌نگاره‌های مینایی دوره‌ی سلجوقی، می‌توان گفت که هنرمندان با قالب هنری‌ای مشابه پرده‌نگاری که برای نقّالان بوده،‌آشنا بودند؛ نمونه‌ای از تومارنگاره‌های کهن ایرانی در میان یافته‌ها از توفان وجود دارد.