واگویه ششم

نشست «آن نگار از عکسِ روزن شد نگار، نگاهی به سیر تحوّل عکاسیِ عامه» دوشنبه بیست‌وششم تیرماه با حضور دکتر افسانه کامران، پژوهشگر حوزه‌ی عکاسی و عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی، دکتر حامد طاهری‌کیا، پژوهشگر حوزه‌ی فرهنگ بصری و عضو هیئت علمی پژوهشکده‌ی مطالعات فرهنگی و علوم اجتماعی و دکتر محمد محمدی، پژوهشگر هنر و دبیر نشست، در خانه‌ی فرهنگ‌و‌هنر گویه برگزار شد.

در آغاز، محمد محمدی با بیان این‌که شکل‌گیریِ عکاسی در ایران کمابیش همزمان با آغاز آن در جهان بوده به این نکته اشاره کرد که با وجودِ این همزمانی، پژوهش در زمینه‌ی عکاسی در ایران مانند اروپا شکل نگرفت و تازه در دو دهه‌ی اخیر جریان جدیِ نقد عکس در ایران پا گرفته است.

دکتر افسانه کامران در سخنان خود با بیان روندِ تاریخی اجباری‌شدن عکس در اوراق شناسایی و مدارک، تأثیر عکس پرسنلی را بر تاریخ اجتماعیِ تصویر در جامعه‌ی ایرانی مهم دانست. او  با اشاره به موردپژوهیِ عکس‌های پرسنلیِ دانشجویان دانشسرای عالی، دو دهه‌ی آغازین سده‌ی اخیر خورشیدی را دوران رواج عکس پرسنلی دانست و دهه‌ی بعدی را دوران ذوق‌ورزی و تجربه‌اندوزی در عکاسی پرسنلی. او دو دهه‌ی بعدی یعنی دهه‌های چهل و پنجاه را دوران طلاییِ عکس پرتره و پرسنلی برشمرد؛ چراکه در این دوران عکس‌های پرسنلی بدل به نوعی «پرتره‌ی سینمایی» شدند؛ نورپردازی و ژست‌های سه‌رخ این عکس‌ها آن‌ها را  متمایز می‌ساخت. در دوره‌های بعدی یعنی دهه‌‌ی شصت و پس از آن، چهره‌های سه‌رخ کم‌کم به تمام‌رخ بدل شدند و دیگر نشانی از زیبایی در آن‌ها نیست. 

دکتر حامد طاهری‌کیا بحث را با کارکرد پرتره در عکاسیِ عصر دیجیتال آغاز کرد؛ پرتره و حتّا عکس پرسنلی، در جامعه‌ی پیشادیجیتال برای پاسخ به دیگران از کیستیِ فرد امّا در جامعه‌ی دیجیتال برای پاسخ به خودِ فرد از کیستی‌اش. همین قیاس گویای آن است که  در جامعه‌ی دیجیتال، عکس «سرمایه» تلقّی می‌شود و بدن به کالایی مبادله‌ای بدل شده است. وی اشاره کرد که با دگرگونیِ جامعه به جامعه‌ی شبکه‌ای، عکس‌ها دیگر بازنمایی‌کننده‌ی زندگیِ عادی مردم نیستند و اینفلوئنسرها برای پاسخگویی به عطش سیری‌ناپذیر مخاطبان آن را تولید می‌کنند. این فرابازنمایی از زندگیِ روزمره سبب به‌وجود‌آمدنِ الگوهای جدید در جامعه رودرروی سیاست بازنماییِ دیکته‌شده می‌شود. در چنین فضایی عکسِ خوب تهی از محتوا و فقط دربردارنده‌ی فرم، آن هم از نوع متکثر است. عکس‌هایی که می‌توان آن‌ها را «عکس سیندرلایی» نامید؛ چراکه در آن پرنسس یا همان اینفلوئنسرها وارد زندگی روزمره می‌شود.